Jakim zawodem jest zawód instruktora, a jakim chcielibyśmy aby był?

Zawód wolny, regulowany i zawód zaufania publicznego, co je wyróżnia i który z tych zawodów podlega deregulacji i dlaczego?

Wolny zawód nie ma w prawie polskim legalnej definicji, Przybliżenie definicji zawodu wolnego pochodzi z przepisów podatkowych (1997r.) i o spółkach handlowych (2000r.).

W art. 3 pkt. 9 Ordynacji podatkowej określono wolne zawody jako wykonywanie działalności zarobkowej we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek. Kodeks spółek handlowych umożliwia przedstawicielom wolnych zawodów powoływanie spółek partnerskich w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. W art. 88 wymienione zostały wolne zawody, umożliwiające tworzenie takich spółek partnerskich. Są to zawody: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego.

Lista tych wolnych zawodów nie jest jednak listą zamkniętą i może być ona rozszerzona o inne zawody, o ile uzyskają one taki status w przepisach innej ustawy. Tak stało się w roku 2001 w przypadku zawodu psychologa, który na podstawie Ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, stał się  wolnym zawodem. Oznacza to, że psychologowie zostali dopuszczeni do kategorii osób wykonujących wolne zawody, a tym samym mogą zawierać spółki partnerskie.

Pojęcie wolnego zawodu występuje ponadto w treści umów dwustronnych zawieranych przez Polskę w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku.

Jedyna definicja wolnego zawodu w prawie unijnym została zawarta w Dyrektywie 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. W punkcie 43 Preambuły zostało zdefiniowane, że do wolnych zawodów należą zawody wykonywane osobiście na podstawie odpowiednich kwalifikacji zawodowych w sposób odpowiedzialny i zawodowo niezależny przez osoby świadczące usługi intelektualne i koncepcyjne w interesie klienta, i w interesie publicznym. Wykonywanie zawodu może podlegać w Państwach Członkowskich, zgodnie z Traktatem, szczególnym ograniczeniom ustawowym zgodnie z prawem krajowym oraz uregulowaniom zawodowym przyjmowanym w tych ramach samodzielnie przez odpowiednie organizacje zawodowe, chroniącym i rozwijającym profesjonalizm oraz jakość usług, a także poufność w relacjach z klientem.

Zawód regulowany jest kategorią prawną przejętą z prawa wspólnotowego. Pierwszy raz pojęcie zawodu regulowanego w prawie polskim wprowadziła ustawa z dnia 26 kwietnia 2001 r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodów regulowanych. Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych została w Polsce implementowana ustawą z dnia 18 marca 2008 roku o zasadach uznawania kwalifikacji nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. W artykule 2 ustawy przyjęto definicję zawodu regulowanego jako: zespołu czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków określonych w odrębnych polskich przepisach, zwanych dalej „przepisami regulacyjnymi”. Natomiast kwalifikacje do wykonywania zawodu regulowanego – oznaczają wymogi określone przepisami regulacyjnymi, od których spełnienia jest uzależnione wykonywanie zawodu.

W Polsce w 2011 roku było 380 zawodów regulowanych, co dawało nam pierwsze miejsce w Europie pod względem ilości takich zawodów. Dla porównania, Niemcy ograniczają dostęp do 152 zawodów, Francja do 150, Holandia do 134, a Estonia jedynie do 47 zawodów.

Działania de regulacyjne inicjowane są na poziomie instytucji unijnych.

Sytuacja w Polsce skłoniła rząd do podjęcia działań de regulacyjnych. Celem zabiegów de regulacyjnych jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom zamykania dostępu do zawodów, takim jak: wzrost poziomu bezrobocia, wzrost cen i spadek jakości usług (brak skutecznej konkurencji), rozrost biurokracji i zwiększanie kosztów funkcjonowania państwa oraz szkodliwy wpływ na rozwój gospodarczy państwa.

W chwili obecnej obowiązuje ustawa z dnia 3 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów, zwana „ustawą Gowina” lub pierwszą transzą deregulacji. Ustawa ta znacząco ułatwia dostęp do następujących zawodów: adwokata, radcy prawnego, geodety, notariusza, bibliotekarza, komornika, pracownika sądu i prokuratury, profesji związanych z żeglugą śródlądową, zawodów związanych z pośrednictwem pracy, syndyka, trenera, instruktora nauki jazdy i egzaminatora. Ustawa zakłada zróżnicowany stopień deregulacji dostosowany do specyfiki danego zawodu.

Należy zauważyć, że wśród de regulowanych zawodów  odnajdujemy również zawody, które wymienione są jako zawody wolne, gdyż w obecnych warunkach gospodarczych wolne zawody stają się regulowanymi, co zresztą dopuszcza Dyrektywa Unijna, poprzez zgodę na podleganie krajowym ograniczeniom i uregulowaniom zawodowym. Wolne zawody korzystają z wolności wiązania się w spółki partnerskie, co jest ich szczególnym uprawnieniem, jednocześnie podlegają regulacjom określonym w przepisach państwowych i samorządowych.

Wyniki tej deregulacji są różnie oceniane, ale jak widać na jej przykładzie, tego, że dany zawód podlega deregulacji nie zmienia nawet fakt posiadania przez konkretny wolny zawód własnego samorządu zawodowego. Jeśli zaś konkretny zawód posiada swój ustawowo powołany samorząd to staje się zawodem zaufania publicznego. Z powyższego wynika, iż w celu rozwiązania ważnych problemów społecznych, każdy z trzech typów zawodów, może podlegać deregulacji, a dobro społeczne spodziewane po takim rozwiązaniu, ma przewagę nad niechęcią przedstawicieli poszczególnych zawodów do zmniejszenia wymogów niezbędnych do ich wykonywania.

Kończąc warto przedstawić zasady stawania się danego zawodu, zawodem zaufania publicznego, do czego inicjując powołanie samorządu zawodowego, zmierzają przedstawiciele naszego środowiska.

Pojęcie zawodu zaufania publicznego jest specyficznie polskim tworem i nie jest znane w innych krajach europejskich. W Polsce zostało wprowadzone przez art. 17 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997,

który wiąże wykonywanie zawodu zaufania publicznego z istnieniem samorządu zawodowego.

Tym bardziej należy uzmysłowić sobie istotę tworzenia samorządu zawodowego – samorząd nie jest celem samym w sobie, lecz jednym z narzędzi powołanych do świadomego kształtowania stosunków społecznych i gospodarczych. Dlatego podkreśla się, iż prawidłowe funkcjonowanie zawodów zaufania publicznego możliwe jest tylko w państwach demokratycznych, w systemach szanujących prawa człowieka. Samorządy zawodowe posiadają tak ważne miejsce w społeczeństwie obywatelskim, że stają się pożądanym dobrem przez liczne grupy zawodowe, które zmierzają do tworzenia samorządów zawodowych, a tym samym do uzyskania statusu zawodu zaufania publicznego.

Do zawodów zaufania publicznego zalicza się profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Roboczo, przyjmuje się, że zawody te są bliskie, choć nie tożsame, z wolnymi zawodami. Nie wszyscy przedstawiciele wolnych zawodów zrzeszeni są w samorządach zawodowych, a więc nie są oni przedstawicielami zawodu zaufania publicznego. Istnieją również zawody niebędące zawodami zaufania publicznego, a które są zorganizowane w korporacje.

Szerzej o tym czym charakteryzuje się zawód zaufania publicznego pisaliśmy w artykule – „Samorząd zawodowy. Blaski i cienie”

Nasze publikacje dotyczące samorządów zawodowych nie mają na celu zniechęcenia grup inicjatywnych i tych przedstawicieli środowiska, którzy chcieliby przyłączyć się do nich, wprost przeciwnie. Chcemy tylko, na przykładach prawa polskiego i unijnego, oraz doświadczeń innych grup zawodowych pokazać jak ciężka i daleka jest droga do ich ustanowienia i jakie pociąga to za sobą konsekwencje. Również nie powinno mieć miejsca negowanie wszystkich dotychczasowych dokonań organizacji zawodowych na tym polu. Właściwym posunięciem powinno być najpierw zapoznanie się z dokumentacją archiwalną tych organizacji, a później rzucanie oskarżeń o bierność. To nie przedstawiciele tych  organizacji przystąpili do ataków i dzielenia na „nieobojętnych” i „obojętnych”. Od dawna zachęcaliśmy młodsze pokolenia do podejmowania inicjatywy, ale nie w ten sposób i nie tymi metodami. Jak to się ma do etyki i kultury na którą powołują się inicjatorzy tworzenia nowych struktur zawodowych?

My, „ Leśne dziadki” chętnie przekażemy stery organizacji zawodowych młodszemu pokoleniu. Wiemy, że czasami potrzebne jest świeże spojrzenie i oraz zmiana sposobu działania stowarzyszeń i negocjacji z władzami rządowymi, ale powinno się to odbywać w sposób cywilizowany.

Ważne jest wyważone i przemyślane działanie przy próbie powołania samorządu, biorące pod uwagę i wyciągające wnioski z doświadczeń innych grup zawodowych, aby nie wypełniła się, zasłyszana opinia o działaniach Polaków wyrażona krótkim „Hurra….auć!”

Zarząd PFSSK

Cykl artykułów na podstawie:

1. Dr Andrzej Krasnowolski

Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody.

Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy

2. Jerzy Jacyszyn

Wolny zawód” – anachronizm czy istotne pojęcie prawne?

3. Andrzej Roch Dobrucki

Samorządy zawodowe jako instytucja demokratycznego państwa prawnego